Zarys dziejów parafii Chotomów
W słowniku Geograficznym Krolestwa Polskiego czytamy, że parafia Chotomów została erygowana w 1418 roku, ale studiując wizytę generalną parafii Chotomów z 1775 roku natrafiamy na krotką wzmiankę o tym, że za czasów biskupa Płockiego Ptyboriusza i plebana chotomowskiego Martinusa Dyrdycula nastąpiła dysmembracja, czyli odłączenie kilku wsi z parafii Chotomów i przyłączenie do parafii Wieliszew. Działo się to w 1387 roku, roku erygowania parafii w Wieliszewie. Również w dokumencie erekcyjnym w Wieliszewie jest potwierdzenie tego faktu. Wzmianka ta pozwala nam wysuwać twierdzenie, że parafia Chotomów istniała już w II połowie XIV wieku i była na tyle duża, że kilka jej wiosek weszło w skład nowo powstającej parafii w Wieliszewie.
Wymieniany w wielu dokumentach rok 1418 jako rok erygowania parafii w Chotomowie jest rokiem, w krórym biskup płocki Jakub nadał prawo Chełmińskie wsiom Jabłonna, Chotomów, Janowo i Radziszewo, które to wsie pierwotnie były lokowane na prawie polskim.
Daje nam to pewien pogląd na życie ówczesnych mieszkańców tych wsi, ale nic nie mówi o parafii.
Dokument biskupa płockiego Jakuba z 1418 roku nadający prawo chełmińskie wsiom Jabłonna Chotomów, Janowo i Radziszewo wzbogaca naszą wiedzę o parafii przez to, że mówi o przynależności tych wsi do biskupa płockiego oraz o istniejącym już w Chotomowie Kościele.
Dzieje parafii w wiekach XV-XVII są dla nas tajemnicą, którą minimalnie odsłania Wizyta Generalna z 1609 roku. W tym czasie parafia składała się z czterech wiosek; trzech biskupich – Chotomów, Jabłonna i Radziszewo oraz Olszewnicy będącej własnością Adama Nowodworskiego.
W Chotomowie był wtedy drewniany kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia i Zwiastowania Najświętsze Maryi Panny. W parafii w tym czasie, jak i przez cały prawie okres, którym się zajmujemy był tylko jeden kapłan. Terytorium parafii do II wojny światowej nie uległo większym zmianom. Trzon parafii stanowiły wsie Chotomów, Jabłonna, Olszewnica i Rajszew. Można powiedzieć, że parafia Chotomów w swojej historii stała się matką trzech parafii, które powstały z jej terenu. Te parafie to Wieliszew erygowana w 1387 roku, Jabłonna erygowana w 1925 roku i Legionowo, erygowana w 1933 roku.
Niestety, nigdzie nie zachował się dokument erekcyjny parafii jak również dokumenty regulujące zabezpieczenie materialne tego beneficjum, chociaż były już poszukiwane we wcześniejszych wiekach. Możemy przypuszczać, że biskup płocki Jakub nadając wymienionym wsiom prawo chełmińskie dokonał ponownego erygowania parafii Chotomów, ale niestety nie zachowały się żadne dokumenty erekcyjne. Dodatkowym potwierdzeniem naszych przypuszczeń jest wiadomość zawarta w wizytacji generalnej parafii Chotomów 1775 roku, gdzie Marcin Krajeński delegat Wizytora Generalnego, opisując Kościół stwierdził, że nie ma dokumentu erekcyjnego i nie można dojść gdzie się podział, chociaż w poprzednim wieku był już szukany w Archiwum Aktów Konsystorza Pułtuskiego oraz w Archiwum Aktów i Metryk Koronnych. Podawał dalej jako pewne, że „ten parafialny kościół od 400 lat i wyżej zostaje” .
Aż do 1418 roku nie mamy żadnych materiałów, które mogłyby rzucić światło na to jak funkcjonowała w swoich początkach nasza parafia. Na podstawie dokumentu lokacyjnego z 1418 roku wiemy, że pierwotnie Chotomów i Jabłonna (dwie wsie, które na pewno należały do tej parafii) były lokowane na prawie polskim.
Obecnie kościół został zbudowany w latach 1864 – 1865 z fundacji Maurycego Potockiego, według projektu Franciszka Lancciego w stylu neogotyckim. Posiadał niewielkie wieżyczki i piękny wystrój wnętrza (polichromia, piękne oświetlenie i kunsztowną w dębie rzeźbioną stolarkę.) Z tego czasu pochodzi plebania . W roku 1944 w wyniku działań wojennych kościół został częściowo zburzony. Uszkodzona została w ogromnym stopniu ściana wschodnia, zapadł się dach i sklepienie. Z wystroju wnętrza ocalały dwa ołtarze, konfesjonał i fotel dla celebransa a także stojące przy balustradach kandelabry. Obecnie Chotomów stał się bardzo atrakcyjny, gwałtownie się rozbudowuje, przybywają nowi ludzie i kościół stał się za mały.
